Εκλογές, δημοκρατία και "αστυνομος οργα"

Πού βρισκόμαστε σήμερα, τι πόλη ή τι χώρα θέλουμε; Και αφού απαντήσουμε σε αυτά ή μάλλον, πριν απαντήσουμε σε αυτά, θα πρέπει να απαντήσουμε τι πολίτες ή τι δημότες θέλουμε.

Γιάννης Γιαπράκης. Γιατρός-Ακτινολόγος.
Υποψήφιος με το «Ανυπότακτο Αγρίνιο»

Πού βρίσκονται εν γένει οι λαοί σήμερα και πού βρίσκεται άλλωστε και ο ελληνικός λαός; Νομίζω ότι ο εμφανέστερος χαρακτηρισμός που θα μπορούσε να δώσει κανείς -παρά τον οικονομικό  καθημερινό πόλεμο και την βαθειά κοινωνική κρίση που έχει εγκατασταθεί  και κολλήσει πάνω μας σαν την αφρικανική σκόνη της εποχής-  είναι ότι βρισκόμαστε  σε μια κατάσταση μοιρολατρείας, πολιτικής απάθειας, ιδιωτικοποίησης, ανευθυνότητας, κυνισμού, αδιαφορίας για τα κοινά και τα πολιτικά, και  σε  μια γενικότερη στάση  ζωής είτε  στα ιδιωτικά είτε στα κοινά, που είναι περίπου μια στάση, με συγχωρείτε, αποχαύνωσης, μέσα στον καταναλωτικό και τηλεοπτικό αυνανισμό, αποκομμένη εντελώς από τη φύση αλλά και από την ευθύνη μας απέναντι στο μέλλον και απέναντι στα ίδια τα παιδιά μας.
Το λέω αυτό, για να τονίσω, ότι η σημερινή κατάσταση δεν είναι απλώς το αποτέλεσμα των συνομωσιών, των μανουβρών, των χειρισμών, των δολοπλοκιών  των κυρίαρχων στρωμάτων.
Κατηγορούμε συνεχώς του κυρίαρχους ότι κυριαρχούν. Αυτό μοιάζει να είναι μία ανοησία. Είναι σαν να κατηγορούσαμε τους ξανθούς, γιατί είναι ξανθοί. Η δουλειά των κυρίαρχων είναι να κυριαρχούν. Εάν πρέπει να κατηγορήσουμε τους κυρίαρχους, τότε πρέπει να τους εκτοπίσουμε από τη θέση τους. Πρέπει να κατηγορήσουμε και τους κυριαρχημένους που αφήνουν τον εαυτό τους να κυριαρχείται - ή δεν είναι έτσι; Δεν μπορούμε να λέμε ότι ο λαός είναι παντοδύναμος  και κυρίαρχος και την ίδια στιγμή ο οποιοσδήποτε δημαγωγός  να τον τραβάει και να  τον σέρνει από τη μύτη. Πρέπει να πούμε ότι υπάρχει μία ευθύνη του λαού σε αυτά τα οποία γίνονται σήμερα, αλλά αυτό δεν φτάνει, διότι  αν έμενα εδώ θα έκανα ηθικολογία (άλλωστε η πλειοψηφία του κόσμου σήμερα βρίσκεται στα σχοινιά της επιβίωσης, ενώ ταυτόχρονα οι κρατούντες φροντίζουν καθημερινά να επενδύουν  στην αμάθειά του).Εδώ δεν κάνω ηθικολογία. Το λέω  για να υπενθυμίσω  ότι αυτά τα οποία συμβαίνουν, συμβαίνουν με την συμμετοχή μας και με την συνενοχή μας, έστω και αν αυτή η συνενοχή δεν είναι ποινική, είναι όμως πραγματική συνενοχή.

Εάν τα κυρίαρχα στρώματα μπορούν να κάνουν ατιμωρητί αυτά τα οποία κάνουν, ξέρετε πάνω στο πετσί μας, είναι διότι οι λαοί μένουν απαθείς ή το πολύ σηκώνουν τους ώμους τους λέγοντας «τους ξέρουμε είναι όλοι οι ίδιοι παλιάνθρωποι».
Πρέπει να επανέλθουμε στην αρχική σημασία της λέξεως «δημοκρατία». Δημοκρατία δεν σημαίνει  μόνο π.χ. τα ανθρώπινα δικαιώματα, ή η έλλειψη λογοκρισίας, ή εκλογές οποτεδήποτε γίνουν. Όλα αυτά είναι καλά και άγια, αλλά είναι δευτέρου και τρίτου βαθμού επακόλουθα της δημοκρατίας. Δημοκρατία, είναι το κράτος του δήμου, δήμος είναι ο λαός. Δημοκρατία είναι η εξουσία του δήμου και ήδη, εάν σκεφτούμε αυτές τις λέξεις, τα ουσιαστικά προβλήματα εμφανίζονται, πρώτα-πρώτα  ποιος είναι ο δήμος, ποιος ανήκει στο δήμο και δεύτερον τι θα πει εξουσία.
Την άποψη της σύγχρονης δήθεν δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού την έχει με καταπληκτική πυκνότητα και βαθύτητα εκφράσει ένας Γάλλος πολιτικός φιλόσοφος του 19ου αιώνα που λέγεται Μπενζαμέν Κονστάντ, σε ένα περίφημο κείμενο που συγκρίνει την ελευθερία των αρχαίων με την ελευθερία των μοντέρνων, και όπου λέει ότι πράγματι στην αρχαία δημοκρατία, είχανε αυτό που λέγεται πολιτικό πάθος, ενώ εμείς όπως λέει χαρακτηριστικά «το μόνο που γυρεύουμε από το κράτος είναι η κατοχύρωση των απολαύσεών μας».
Αυτό είναι, μία τραγική αλήθεια για το σύγχρονο κόσμο, δηλαδή αυτό που ψάχνουν oι άνθρωποι και το ψάχνουν έξω από αυτούς, δεν σκέφτονται ή δεν αντιλαμβάνονται ότι είναι δικό τους θέμα. Υπάρχει ένας μπαμπάς, μαμά, κράτος το οποίο είναι ένα τέρας, αλλά και  συνάμα ένα είδος Άγιου Βασίλη, ο οποίος έχει μία τεράστια σακούλα μέσα από την οποία βγάζει λεφτά, άδειες, επιδοτήσεις, θέσεις, δεν ξέρω κι εγώ  τι άλλο, αλλά το οποίο πάντως πρέπει να κατοχυρώνει τις απολαύσεις μας. Όσο υπάρχει αυτή η σύλληψη του συγχρόνου ατόμου απέναντι στα κοινά και απέναντι στην πολιτική, ακόμη μια φορά όσα λέμε  δεν ω-φελούν σε τίποτα. Αυτό που χρειάζεται σήμερα κατ’ εξοχήν, είναι το πάθος για τα κοινά, η ευθύνη, η συμμετοχή.
Η μόνη δυνατή μορφή δημοκρατίας είναι η άμεση δημοκρατία, όπου οι άνθρωποι (αυτόνομα και αυτοτελώς) αποφασίζουν μόνοι τους και όχι μέσω αμετακλήτων εκπροσώπων..
Στο σημερινό κόσμο έχει διεισδύσει και επικρατήσει εν γένει μέσα στον πληθυσμό, ότι διοικούν και διευθύνουν, αυτοί που έχουν τα προσόντα να  το κάνουν. Να  διοικούν και να διευθύνουν δηλαδή αυτοί που έχουν την επιστήμη, την τεχνογνωσία  της διεύθυνσης. Αυτή η ιδέα είναι φυσικά ριζικά αντίθετη με την αρχαία ελληνική ιδέα για το τι είναι δημοκρατία και τι είναι πολιτική και κατ’ επέκταση, ποιος κατέχει και ποιος δεν κατέχει την πολιτική επιστήμη. Το εκθέτει πολύ ωραία ο Πρωταγόρας  καταρχήν με ένα μύθο: Λέει, ότι όταν ο Δίας φρόντιζε για τους ανθρώπους, μοίρασε στον έναν τούτη την ειδικότητα, στον άλλον την άλλη ειδικότητα, αλλά την πολιτική γνώση την έδωσε ίδια σε όλους και γι’ αυτό συνεχίζει  ο Πρωταγόρας: «Βλέπεις ότι όταν οι Αθηναίοι θέλουν να αποφασίσουν στην εκκλησία τους για το πώς να κατασκευαστούν τα καράβια ή πώς να χτιστούν τα τείχη, ή οι ναοί, φωνάζουν τους ειδικούς και τους ακούν και αν κανένας μη ειδικός θελήσει να πάρει τον λόγο τον γιουχαΐζουνε. Όταν όμως πρόκειται να συζητηθούν οι γενικές πολιτικές υποθέσεις της πόλης οποιοσδήποτε μιλάει και όλος ο κόσμος τον ακούει με προσοχή».
Πίσω από αυτόν τον μύθο κρύβεται αυτή η βαθύτατη πολιτική και φιλοσοφική ιδέα των αρχαίων, ότι για τα πολιτικά πράγματα δεν υπάρχει επιστήμη, αλλά υπάρχει η δόξα, δηλαδή υπάρχει  η γνώμη των ανθρώπων, η οποία φυσικά πρέπει και αυτή να παιδευτεί και η οποία καλυτερεύει με την εμπειρία αλλά η οποία δεν είναι επιστήμη.
Πώς μπορεί η δόξα των ανθρώπων να παιδευτεί; Ένας και μόνος τρόπος υπάρχει για να γίνει αυτό, είναι να ασκούν την πολιτική εξουσία, να συζητούν, να συνδιαμορφώνουν  και να παίρνουν αποφάσεις.
Αυτό βέβαια είναι τελείως αντίθετο με τη  μοντέρνα αντίληψη, η οποία επικράτησε  ότι η δημοκρατία είναι η εκπροσώπευση ή  η αντιπροσώπευση.
Όταν όμως  οι άνθρωποι δεν μπορούν να εγκαλέσουν ή να ανακαλέσουν τους αντιπροσώπους τους και να παρέμβουν θεσμικά στην “πολιτεία” τους, μέσα από τις  λαϊκές συνελεύσεις τους π.χ. δεν είναι πραγματικά ελεύθεροι. Ούτε καν τη μέρα των εκλογών δεν είμαστε ελεύθεροι -διότι το τι θα ψηφίσουμε μια φορά στα 4 ή στα 5 χρόνια είναι προδιαγεγραμμένο.
Πρώτα-πρώτα είναι προδιαγεγραμμένο απ’ το ποια πολιτικά κόμματα κατεβαίνουν. Προδιαγεγραμμένο από  εξωθεσμικά διευθυντήρια εκτός της ίδιας της αστικής δημοκρατίας (βλέπε Γιούρογκρουπ). Είναι προδιαγεγραμμένο από το τι μας έχουνε γεμίσει οι τηλεοράσεις το κεφάλι επί  4-5 χρόνια. Είναι προδιαγεγραμμένο από τις καταστάσεις τις οποίες έχουνε ήδη δημιουργήσει αυτοί οι αντιπρόσωποι του λαού. Γιατί από τη στιγμή την οποία έχουν εκλεγεί αμετάκλητοι αντιπρόσωποι, η πρώτη και κύρια δουλειά αυτών των αμετακλήτων αντιπροσώπων είναι το πώς να κατοχυρώσουν την επανεκλογή τους και ο νοών νοείτω. Όλα τα άλλα είναι δευτερεύοντα..
Φτάνοντας τώρα προς το τέλος του κειμένου μου. Τι πόλεις θέλουμε; Σίγουρα πόλεις στο ανθρώπινο μέτρο. Πόλεις όπου η αλληλεγγύη των πολιτών θα σηματοδοτεί συνοχή. Πόλεις που θα βρουν διέξοδο στη δημιουργική  φαντασία είτε πρόκειται γι αυτό που λέμε ανάπτυξη είτε πρόκειται για τον πολιτισμό και την ψυχαγωγία μακριά και πέρα από τον «κατευνασμό του καπουτσίνο». Πόλεις που θα ανακαλύψουν ξανά τον ελεύθερο χώρο και το παγκάκι, όπου ο κόσμος θα ξανασυναντηθεί με τον άλλο δημιουργικά και κυρίως δωρεάν.
Τι πολίτες θέλουμε τώρα; Ασφαλώς πολίτες  φιλοσοφημένους και ενημερωμένους, που να αμφιβάλλουν και να αναζητούν τη γνώση πίσω από την πληροφορία και που οφείλουν όμως να φροντίσουν να μάθουν έστω χονδροειδώς και στοιχειωδώς γιατί το τι έχει  ήδη ειπωθεί για  κάποιο ζήτημα (και αυτή είναι η διαφορά της πολιτικής από την καφενειακή τοιαύτη και της φιλοσοφίας από την αμπελοφιλοσοφία) και  κυρίως  πολίτες που θα ανυψώσουν στη συνείδησή τους αυτό που λέγεται ευθύνη απέναντι στο μέλλον• π.χ.  δεν μπορεί ένα δημότη του Αγρινίου μαζί με την καθημερινή ζωή στην πόλη του να μην τον αφορά το ενδεχόμενο ενός ατυχήματος στις πολυσυζητημένες εξορύξεις στο Ιόνιο, που θα γέμιζε για χρόνια πολλά με πίσσα τις ακτές μας και τις ζωές μας ή να μην τον αφορά η α-νεξέλεγκτη φύτευση στα βουνά μας ανεμογεννητριών στο όνομα μιας αμφίβολης τουλάχιστον πράσινης ανάπτυξης.
 Όλα αυτά όμως, κατά κάποιο τρόπο είναι δευτερεύοντα, έχουν βέβαια τη σημασία τους, αλλά δεν είναι τα καίρια για να μπορέσει η άμεση δημοκρατία να λειτουργήσει, δηλαδή για να μπορέσει να υπάρξει ελευθερία, γιατί περί αυτού πρόκειται. Είτε σε διαστάσεις  μιας πόλης 20-30 χιλιάδων ανθρώπων, είτε σε διαστάσεις ενός εκατομμυρίου ανθρώπων, πίσω, κάτω και πάνω από όλους τους θεσμούς χρειάζεται κάτι άλλο που κανένας δεν μπορεί να το αποφασίσει ή να το βάλει σαν νόμο. Χρειάζεται η συνεχής δημιουργική δραστηριότητα του κοινού, γιατί το κοινό θα βρει, δεν θα το βρει κάποιος σωτήρας ή φωστήρας, οι λαοί θα βρουν κατά ποιο τρόπο μπορούν να δημιουργηθούν μορφές - αξιοποιώντας ίσως και τις νέες τεχνολογίες - οι οποίες θα μπορούσαν να λύσουν προβλήματα που μας φαίνονται μεγάλα και αξεπέραστα. Χρειάζεται λοιπόν αυτή η συνεχής δημιουργική δραστηριότητα του κοινού και αυτό σημαίνει κυρίως για όλους το πάθος για τα κοινά, κι αυτό -όπως λέει κάπου  ο Καστοριάδης-  δεν είναι σημερινή ανακάλυψη, υπάρχει σε εκείνο το καταπληκτικό χορικό της Αντιγόνης που αρχίζει «πολλά τα δεινά και ουδέν ανθρώπου δεινότερων πέλει» και όπου ο Σοφοκλής ανάμεσα στα άλλα θαυμαστά χαρακτηριστικά του ανθρώπου,  υπερτονίζει αυτό που ονομάζει «αστυνόμος οργά» -αστυνόμος θα πει θεσμιστική, και οργά, από την οποία βγαίνει άλλωστε και η λέξη οργασμός, είναι η ακμή του πάθους, δηλαδή οι άνθρωποι αυτοί που πάνω στην ακμή του πάθους στήσαν πραγματικές πολιτείες, έτσι, όπως αυτή μέσα στην οποία γεννήθηκε ο Σοφοκλής και για την οποίαν έγραψε τις τραγωδίες του.
Αν δεν υπάρχει αυτό το πάθος για τα κοινά, αυτή η αστυνόμος οργά, μπορούμε να λέμε ωραία λόγια, μπορούμε να γράφουμε ωραία άρθρα και βιβλία, να κατασκευάζουμε συστήματα τα οποία να είναι άψογα, φιλοσοφικά και πολιτειολογικά, αλλά όλα αυτά χωρίς αυτήν την “αστυνόμο οργά” δεν θα σημαίνουν τίποτε.

ΥΣ. “Άραγε υπήρξαμε ποτέ; Στα όνειρά μας!.
Άραγε θα θυμάται κάποιος τ’ όνομά μας.”
Διάφανα Κρίνα.

ΥΣ.2 Το κείμενο ενεπνεύσθη και  δανειοδοτήθηκε από δύο πολύ ενδιαφέροντα σχετικά βιβλία τα οποία  και παραθέτω: 1) «Η Αρχαία Ελληνική  Δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα» Κορνήλιος Καστοριάδης. | 2) «Εξεγερμένες πόλεις - Από το δικαίωμα στην πόλη, στην επανάσταση της πόλης» David Harvey.