Μνήμη φρίκης και δωσιλογισμού

Κείμενο του Στέλιου Μερμίγκη που δημοσιεύτηκε στην ΕΦ. Συν. του Σαββάτου 13/4/2024

80 χρόνια από τη ματωμένη Μεγάλη Παρασκευή του 1944. 117 τυφεκισμένοι και 3 απαγχονισμένοι από τους ναζί με υπόδειξη επώνυμων ταγματασφαλιτών. Οι προσπάθειες αποκατάστασης της συλλογικής ιστορικής μνήμης απέναντι στην επίσημη σιωπή.

Φέτος στις 14 Απριλίου συμπληρώνονται 80 χρόνια από την αποφράδα μέρα για την πόλη του Αγρινίου, εκείνη της Μεγάλης Παρασκευής του 1944. Τα ξημερώματα ο λοχίας Καρλ Βέρνερ οδήγησε στην κρεμάλα τρεις Αγρινιώτες αγωνιστές: τον Αβραάμ Αναστασιάδη, 52 ετών, τον Πάνο Σούλο, 22 ετών, και τον Χρήστο Σαλάκο, 23 ετών.

Και αυτή ήταν η αρχή του θανατικού. Οι ταγματασφαλίτες φτάνουν διψασμένοι για εκδίκηση στις φυλακές της Αγίας Τριάδας. Συντονίζουν με προσοχή τη φρίκη. Επιλέγουν 117 ανθρώπους, τους χωρίζουν σε δεκάδες και τους εκτελούν. Απολογισμός 120 νεκροί, 117 τυφεκισμένοι και ακόμα τρεις αιωρούμενοι, χωρίς ταφή. Το μεσημέρι της επομένης, Μεγάλο Σάββατο, κατεβάζουν τους κρεμασμένους και τους πετούν στον λάκκο να σμίξουν με τους υπόλοιπους.

Η φρίκη είχε αφορμή. Ηταν τα αντίποινα για το σαμποτάζ της σιδηροδρομικής γραμμής που προηγήθηκε λίγες μέρες πριν στην ευρύτερη περιοχή από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ.

Ο Σαλάκος, λίγο πριν τον κουκουλώσουν, απευθύνθηκε στον προδότη-εκτελεστή του Γεωργόπουλο λέγοντάς του: «Θα εκδικηθεί για μένα ο λαός του Αγρινίου…». Αυτό ήταν το τότε χρέος του λαού, το σημερινό είναι να κρατήσει ζωντανή την ιστορική μνήμη. Για τον λόγο αυτό η δημοτική παράταξη ΑΝΥΠΟΤΑΚΤΟ ΑΓΡΙΝΙΟ το 2017 εξέδωσε ένα ημερολόγιο που περιελάμβανε ένα εκτενές ιστορικό αφιέρωμα για την κατοχική περίοδο της πόλης μας. Θα ήταν οπωσδήποτε ενδιαφέρον να μελετηθεί, παρότι είναι τόσο απογοητευτικό πως στη συλλογική μνήμη των Αγρινιωτών είχε διαγραφεί ή δεν είχε αποτυπωθεί ποτέ η ταυτότητα των φονιάδων, των εκτελεστών, αυτών που σήκωσαν το χέρι να τυφεκίσουν ή έσπρωξαν το σκαμνί να απαγχονιστούν οι αγωνιστές. Οι περισσότεροι συμπολίτες μας πίστευαν ότι το έκαναν οι Γερμανοί κατακτητές και όχι Ελληνες που είχαν συγκροτήσει το τάγμα ασφαλείας της πόλης μας. Ηταν μάλιστα και αρκετά δύσπιστοι, αφού αδυνατούσαν να δεχτούν πως συμπατριώτες -κι ακόμα χειρότερα συντοπίτες- μαυροφόρεσαν τόσο κυνικά την πόλη.

Δυστυχώς όμως έγινε. Μάλιστα σε εκείνο το τάγμα ασφαλείας, εκτός απ’ όσους Αγρινιώτες επιστρατεύτηκαν αναγκαστικά και επέλεξαν να υπακούσουν στην εντολή της επιστράτευσης αντί να καταφύγουν στην ελεύθερη Ελλάδα των βουνών και να καταταχθούν ή στον ΕΛΑΣ ή στον ΕΔΕΣ, υπήρξαν και κάποιοι επώνυμοι της «καλής κοινωνίας» της πόλης που οικειοθελώς παρείχαν τις υπηρεσίες τους ως «οι άνθρωποι με την κουκούλα» στο Α2 του αρχιεκτελεστή ταγματάρχη Γιώργου Τολιόπουλου και στον Κωσταρά της χωροφυλακής. Ισως αυτό να είναι και μια εξήγηση γιατί τόσα χρόνια μια τόσο μαύρη σελίδα της ιστορίας του τόπου μας προσπάθησαν οι κρατούντες να την αφήσουν στο περιθώριο. Ετσι, μετά το πρώτο μνημόσυνο που έγινε το 1945, χρειάστηκαν να περάσουν κοντά 20 χρόνια για να γίνει το επόμενο το 1964, επί δημαρχίας Τάσου Παναγόπουλου, και άλλα τόσα σχεδόν μετά επί δημαρχίας Στέλιου Τσιτσιμελή το 1980, προκειμένου να καθιερωθούν πλέον τα επίσημα μνημόσυνα στην πόλη μας υπό την αιγίδα της δημοτικής αρχής. Ομως πέρα τούτων, ουδέν.

Θα χρειαστεί να περάσουν πολλά χρόνια για να αρχίσει πάλι να γίνεται κάτι πέρα από τα καθιερωμένα. Με την εικαστική έκθεση του Θανάση Βαλαώρα στον αύλειο χώρο των αποθηκών Παπαστράτου το 2017 δόθηκε μια άλλη οπτική στο γεγονός εν πολλοίς αγνοημένη, ίσως και παραγνωρισμένη. Το θεατρικό δρώμενο της Ολυμπίας Ολυβώτου με τον «Επιτάφιο» του Ρίτσου υπό τη σκέπη του ΔΗΠΕΘΕ την ίδια χρονιά, μαζί με ένα άλλο θεατρικό του Λεωνίδα Φραγκούλη της επόμενης χρονιάς, σε παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ, που δόθηκε πριν από το χάραμα στην κεντρική πλατεία της πόλης τιμώντας την Κατίνα Χατζάρα, τη μοναδική γυναίκα που εκτελέστηκε τότε, με εκατοντάδες θεατές που αψήφησαν το ακατάλληλο της ώρας, ήταν οι μέχρι τώρα διαφορετικές πινελιές που έσπασαν την καθιερωμένη επίσημη αντιμετώπιση ή πολύ περισσότερο τη σιωπή.

Η μεγάλη αποδοχή αυτών των εκδηλώσεων από τον κόσμο δείχνει την ανάγκη αλλά και τη βαθιά επιθυμία να μείνει ζωντανή η ιστορική μνήμη. Μια μνήμη που θα μας θυμίζει διαρκώς το χρέος μας απέναντι σε ναζισμό και φασισμό αλλά και σε κάθε άλλη βαρβαρότητα, το χρέος μας για λαϊκή κυριαρχία και πραγματική δημοκρατία. Στην προσπάθειά μας να συντηρήσουμε άσβεστη την ιστορική μνήμη μας διοργανώνουμε, επ’ αφορμή αυτής της επετείου, την παρουσίαση του νέου βιβλίου του Μενέλαου Χαραλαμπίδη, «Οι δωσίλογοι. Ενοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής», στις 14 Απριλίου (την εκδήλωση διοργανώνουν «Το Ανυπότακτο Αγρίνιο», το βιβλιοπωλείο Λέσχη του Βιβλίου - Αλεξάνδρα Μοσχονά και οι εκδόσεις Αλεξάνδρεια). Μια μικρή προσπάθεια στον μεγάλο αγώνα μας να φωτίσουμε και να διαλύσουμε όσο μπορούμε τα σκοτάδια εκείνης της περιόδου, που μας ακολουθούν ακόμη. Παραφράζοντας τον Σαλάκο, «θα με θυμάται κι εμένα κι εσένα ο λαός (όχι μόνο) του Αγρινίου».